Җибал Җәбәл-нең к.

мн. от җәбәл.

Җибилли с. Табигый, тумыштан, яратылыштан булган. Ана сөте белән кермәгән, тана сөте белән кермәс, табигатендә кабилияте җибиллисе булмаса, синең нәсыйхәтең әсәр итмәс — димәктер. (К. Нас.)

прил. Врождённын, ири родный; прирождённый.

Җибиллиять ис. Тумыштан булган сыйфат, кешенең тумыштан булган холкы (табигате).

суш. Врождённое качество; характер, натура.

Җибрил ис. дини Бер фәрештә исеме. Хәзрәте Җибрил бәшарәт әйләде дип: „я рәсүл". (Г. Тук.)

суш. рел. Архангел Гавриил.

Җибһә кара: жәбһә. Кипми нык шөбһә тире бу җибһәдән. (Г. Тук.)

см. Җәбһә.

Җивар ис. Күрше; тирә-як, тирә. Шәһәр җиварында — шәһәр тирәсендә.

сущ. Соседство, близость, окрестность.

Җивә ф. ис. Терекөмеш, күнә суы.

п. сущ. Ртуть.

Җигәр (җегәр) ф. ис. Бавыр, бәгырь. Ак җегәр—үпкә. Кара җегәр — талак.

п. сущ. Печень, ливер.

Җигәр хун — бавыр каны. Тотып күңелдә җигәр хун. (Г. Кан.)

Кровь печени.

Җидаль м. III. Кычкырышу, талашу, гауга, низаг чыгару, Һәм дә җәнҗалдан, җидальдән кыл кадәр ис кермәсен. (Г. Тук.)

м. III. Спор, прения; скандал, ссора.

Җидар ис. Койма, дивар, киртә.

сущ. Стена, ограда, забор.

Җид ис. 1) Тырышлык, тырышу, көч кую. 2) Җитдилек.

сущ. 1) Усердие, старание, труд. 2) Серьёзность.

Җидди* с. Чынлыклы, җитди, уен-көлке түгел.

прил. Серьёзный, нешуточный.

Җиддият Җиддиять-нең к.

мн. от җиддиять.

Җиддиять ис. Җитдилек, тырышучанлык, көч куючанлык, игътибар белән эш итучәнлек. Ул җитдиятъ вә самимиять белән сөйләп барды (Г. Газиз).

сущ. 1) Серьёзность, усердие, старательность. 2) Внимательное отношение.

Җиддән р. Чынлап, дөрестән, уен-көлкесез.

н. Серьёзңо, ревностно.

Җизия (җәзия) ис. тар. Ислам дәүләтләрендә мөселман булмаган кешеләр түли торган налог (салым).

сущ. ист. Подушная подать, которую платили в мусульманских старанах иноверцы.

Җила (җәлә) ис. 1) Ялтыравык. Күзгә куәт вә җила бирер. (К. Нас.) 2) Ялтыратылган.

сущ. 1) Блеск, лоск, 2) Полированный.

Җилвә ис. 1) Ялтырау, балку. 2) Торышта, хәрәкәттә матурлык. 3) Купшылык, көязлек. 4) Кыланчыклык, 5) Кызның киявенә беренче мәртәбә йөзен күрсәтүе.

сущ. 1) Блеск, сияние. 2) Статность, стройность. 3) Щегольство. 4) Кокетство, игривость. 5) Снятие покрывала с лица невесты.

Җилвәгәр гф. с. 1) Балкучы; ялтыраучы, нурлы, нур чәчеп балкып тора торган. 2) Күренеп үтүче.

ар.-п. прил. 1) Сияющий, лучезареый; блестящий. 2) Кажущййся, появляющийся.

Җилвәкяр (җилвә саз) гф. с. 1) Нурлы, бал кулы. 2) Нәзакәтле; сокланырлык матур; купшы, көяз.

ар.-п. прил. Лучистый, блестящий. 2) Йзящныи, прелестиый; прекрасный, щегольский.

Җилвә фруш гф. с. 1) Чытлык, кыланчык. 2) Чытлыклык, кыланчыклык.

ар.-п. прил. 1) Кокетлнвый, кокетка. 2) Кокетство, щегольство.

Җилд ис. 1) Тире. .2) Китапның катыргы тышы. 3) Том (бер китапның аерым-аерым төпләнгән өлешләре). 4) Данә, китап хисабының берәмлеге.

сущ. 1) Кожа, шкура. 2) Переплёт (книги). 3) Том, книга. 4) Экземпляр, нумератив при счёте книг.

Җим ис. "Җ" хәрефенең исеме. Мимгә өс, җимгә сәкен һәм нун батыр ну, нун сәкен (мәҗнүн). (Ш. Баб.)

сущ. Название буквы "җ".

Җин* ис. миф. Җен, пәри.

сущ. сббир. миф. Духи, демон.

Җинан Җәннәт-нең к. Аяк баскан җирем барсы, гөлстан бер җинаннардан. (С.Рәми.)

мн. от җәннәт.

Җинас м. III. 1) Сүз уйнату, 2) Мәгънәдәш һәм аваздаш сүзләрне һәр ике мәгънәсен аңларлык итеп куллану.

м. III. 1) Игра слов, 2) Созвучие двух сходпых по произношению слов.

Җинаять* ис. Җинаять, закон бозу.

сущ. Преступление, проступок.

Җинаять пәрвәр гф. ис. Җинаятьче. Кем һөҗүм итте, пәдәр, һанки җинаять пәрвәран? (Г. Тук.)

ар.-п. сущ. Преступник.

Җинни с. Җен(гә бәйләнешле), җенле.

прил. Сумасшедший, дьявольский» чудовищный.

Җиран Җар-ның к.

мн. от җар.

Җирахи с. 1. Хирургия(гә бәйләнешле). 2. Хирург.

прил. 1. Хирургичеекнй. 2. Хирург.

Җисем* ис. 1) Җисем, 2) Гәүдә, тән. Калса исмең шул җитәр, җисемеңне монда саклама. (Ш. Баб.) 3) Матдә.

сущ. 1) Тело. 2) Корпус. 3) Масса, вещество.

Җисер ис. Күпер.

сущ. Мост.

Җисмани (җисмания) с. 1) Гәүдә(гә), тән(гә бәйләнешле). Язу рухани һәндәсәдер, аләте җисмания белән зоһур итте. (К. Нас.) 2) Физик. 3) Матдә(гә караган), матди.

прил. 1) Телесный. 2) Физический. 3) Вещественный.

Җисмән р. Гәүдә я гыннан, гәүдә буларак. Мин хәзер шундый кеше: җисмән дә кол, фикрән дә кол. (Г. Сөнг.)

н. Телом.

Җифә ис. Үләксә, үле тән. Ала карга кеби сез җифәләргә улдыгыз дәллял. (Г. Тук.)

сущ. Падалъ, мертвечина, труп.

Җиядәт ис. Бик шәплек, бик яхшылык, сафлык.

сущ. Чистота, непорочность.

Җиһад м. III. Изге сугыш, сугыш.

м. III. Священная война.

Җиһаз* ис. 1) Бер эш өчен кирәк булган әсбаплар, кораллар, әйберләр, берәр эш өчен кирәк-яраклар. 2) Өй кирәк-яраклары, мебель. Син беләмсең бу биналар, бу җиһазлар кемнеке? (Ә. Сәгъ.)

сущ. 1) Всё необходимое; снаряжение; оборудование. 2) Домашние вещи, мебель.

Җиһан* ф. ис. Дөнья, галәм. Кузгал, эшчеләр, таң калсын җиһан. (М. Гаф.)

п. сущ. Мир, вселениая.

Җиһанара ф. с. Бөтен дөньяны бизәп (нур биреп) тора торган, дөнья күрке, дөньяга зиннәт бирүче.

п. прил. букв. Украшающий вселенную, освещающий своими лучами весь мир.

Җиһанбаз ф. с. 1) дини Дөньяны саклап торучы (Алла). 2) Патша.

п. прил. 1) рел. Миродержец; бог. 2) Хранитель мира; государь.

Җиһангир ф. ис. Дөньяны үзенә каратучы, дөньяны яулап алучы.

п. сущ. Повелитель вселенной, покоритель мира.

Җиһандидә ф. с. Күпне күргән, күп яшәгән, күп гизгән; тәҗрибәле.

п. прил. Много повидавший, поживший; опытный, бывалый.

Җиһандар ф. с. Дөньяның иясе; хөкемдар, патша.

п. прил. Обладатель мира, повелитель.

Җиһанәфруз ф. с. Дөньяны яктыртып торучы, нурландыручы.

п. прил. букв. Украшающий мир своими лучами.

Җиһар ис. 1) Кычкырып уку (яки сөйләү). 2) Ачыклык, билгелелек.

сущ. 1) Громкое чтение (или громкая речь). 2) Явность, известность, гласность.

Җиһарән кара: жәһрән.

см. Җәһрән.

Җиһат Җиһәт-нең к. Ияртеп гаскәрен саф-саф тезеп һәр дүрт җиһатенә. (Г. Тук.)

мн. от җиһәт.

Җиһәт (җәһәт) ис. Як, тараф; җәһәт. Бер җәһәттән эш сорап, икенче яктан садака соранып, бераз нәрсәләр җыйды. (М. Гаф.)

сущ. Бок, сторона; направление.